Jak leczyć ból nowotworowy?

W przypadku nowotworów ból może pojawiać się z urozmaiconych przyczyn oraz w różnych etapach rozwojowych choroby. Ekspansja zmian może powodować ucisk na unerwione tkanki, narządy, wzmagać ciasnotę śródczaszkową, jeśli pojawiają się przerzuty do mózgowia.

Silne bóle pojawiają się również jako konsekwencja zabiegów operacyjnych, radiologicznych naświetlań bądź uszkodzenia tkanek w wyniku stosowanych do leczenia preparatów chemicznych.

Tak więc w przypadku nowotworu każdy pacjent musi być traktowany w pełni indywidualnie. Dla specjalistów oczywiście będą zauważane wspólne cechy dotyczące zachorowania na raka konkretnych narządów. Jednak rozwój schorzenia, jego postęp jak również obserwowane i najsilniej dokuczliwe dolegliwości mogą w znacznym stopniu różnić się pomiędzy sobą.

Odczuwanie bólu

Leczenie bólu nowotworowego powinno być więc silnie skupione na przyczynie jego pojawienia się oraz na działaniach mających na celu jej usunięcie, a co za tym idzie pozbyciu się dokuczliwego objawu.

Tak więc skupienie się jedynie na wdrożeniu preparatów przeciwbólowych nie ma tu większego sensu.

1. Jeśli nastąpił duży rozrost zmiany nowotworowej przez co uciska ona sąsiednie narządy lub nerwy postępowaniem, które uśmierzy ból może być przeprowadzenie operacji, w trakcie której zmniejszony zostanie rozmiar raka. Stosowanym rozwiązaniem jest również napromieniowanie zmiany w celu uzyskania jej zmniejszenia.
2. Niektórzy pacjenci onkologiczni mają problemy z zasypianiem i snem, wynika to z rozwoju zaburzeń natury depresyjnej. Chory jest zmartwiony swoją chorobą, troska się o swoje życie i o losy swoich najbliższych przez co podupada jego stan psychiczny, wówczas często bóle nowotworowe są znacznie silniej odczuwane. Stosowanym rozwiązaniem jest podawanie leków antydepresyjnych, uspokajających lub nasennych. Jest to ważny element, gdyż wówczas pacjent będzie otrzymywał substancje przeciwbólowe analogiczne do bólu jaki jest faktycznie a nie jaki silniej odczuwa w wyniku pogorszenia swojego nastroju.

Leczenie bólu nowotworowego a jego poziom

Sposoby leczenie bólu w przypadku chorób nowotworowych powinny być odpowiednio dopasowane do stopnia jego odczuwania i zaawansowania choroby. Konieczne jest dokładne przeanalizowanie wszelkich danych uzyskanych od pacjenta i podjęcie przez specjalistę wiarygodnego leczenia, które może przynieść ulgę.

Poniżej przedstawiamy informację na temat leków stosowanych w terapiach leczenia bólu nowotworowego, dopasowanych do odpowiedniej siły tych dolegliwości. Pokazujemy również konkretne przykłady w jakich się je stosuje i schematy leczenia.

Zamieszczone na stronie informacje maja charakter poglądowy i informacyjny nie zastąpią profesjonalnej konsultacji lekarskiej.

Leczenie bólu nowotworowego w I stopniu nasilenia

• Paracetamol – jest lekiem wykorzystywanym w zwalczaniu każdego bólu o charakterze nowotworowym jeśli stopień jego nasilenia jest niski. Nie powinno się stosować tego leku bez konsultacji z lekarzem przez okres dłuższy niż 10 dni. Dopuszczalna dobowa dawka dla dorosłego człowieka wynosi 4g. Jej przekraczanie może skutkować wystąpieniem dokuczliwych powikłań, w tym niewydolności wątroby. Pacjenci silnie wyniszczeni przez chorobę bądź niedożywieni w jej wyniku nie powinni przekraczać połowy zalecanej dawki, a przyjęcie jakiegokolwiek leku konsultować z lekarzem prowadzącym.
• Kwas acetylosalicylowy – istnieją liczne przeciwwskazania do jego zastosowania, m.in. znaczne wydłużanie czasu krzepnięcia krwi. Jest to lek zakazany u osób, które wykazywały cechy uczulenia na tę substancję. Może wywoływać uszkodzenia w błonie śluzowej żołądka oraz wzmagać toksyczne działanie Mewtotrexatu.
• Niesterydowe leki przeciwzapalne – wykorzystanie tego rodzaju leku ma miejsce, gdy stosowanie paracetamolu nie przynosi rezultatów. Możliwe jest również jego skojarzenie z paracetamolem dla uzyskania lepszych efektów. Powodują uszkodzenia błon śluzowych układu pokarmowego, stosuje się wiec jednocześnie substancje o działaniu osłonowym. Zwiększanie dawki nie przynosi wymiernych rezultatów i usunięcia bólu opornego na działanie podstawowej, jedynie powiększają się niepożądane skutki uboczne.

Leczenie bólu nowotworowego w II stopniu nasilenia

Leki te stosuje się gdy diagnozowany ból ma średnie nasilenie, a leki stosowane w I poziomie bólowym nie powodują jego ustąpienia. Stosuje się słabo działające opioidy.

• Tramadol – lek ten można stosować samodzielnie lub łącząc z paracetamolem. Jest substancją często nietolerowaną, pojawiają się skutki uboczne takie jak mdłości, zaburzenia świadomości czy wymioty. Wówczas zachodzi konieczność jego zmiany lub pomniejszenia dawki, która może nie koić bólu i tak konieczne będzie zmienienie stosowanego leku.
• Kodeina – stosuje się najczęściej w połączeniu z paracetamolem. Ma działanie zapierające , co stwarza konieczność stosowania dodatkowych leków, które będą temu zapobiegać.
• Buprenorfina – jest to lek wykazujący silne działanie przeciwbólowe. W tej grupie powinno się go stosować w drugiej kolejności, np. w sytuacji braku skuteczności kodeiny. Substancja ta wykazuje nienajlepsze wchłanianie z przewodu pokarmowego, z tego powodu wykorzystywane są inne formy podawania leku – domięśniowo, podjęzykowo, dożylnie, lub w postaci naklejanych na skórę plastrów, które zmienia się co 72 godziny.

Leczenie bólu nowotworowego w III stopniu nasilenia

Są to bardzo silne i dokuczliwe bóle wymagające stosowania leków o mocnym działaniu. Wykorzystywane są opioidy o silnym działaniu.

• Morfina – jest lekiem wykorzystywanym w silnych bólach nowotworowych. Jej działanie pozwala na zwiększanie dawki do momentu uzyskania efektu pozbycia się bólu. Jej stosowanie rozpoczynane jest najczęściej w sposób w pełni prawidłowy od niewielkich dawek doustnych – forma tabletek bądź płynna. W wyższych stadiach zaawansowania choroby lub przy wysokich dawkach wykorzystuje się postać dożylną. Morfina wykazuje działanie zapierające konieczne jest więc stosowanie dodatkowych substancji, które będą temu zapobiegać.
• Fentanyl – jest to lek wykorzystywany leczeniu silnego bólu nowotworowego. Jego działanie określane jest nawet jako stukrotnie silniejsze od morfiny. Fentanyl stosuje się w formie dożylnej w anestezjologii, aby zmniejszać natężenie bólu w czasie operacji chirurgicznych. Wykorzystywana powinna być jedynie podstawowa dawka gdyż jej zwiększenie wiąże się z pojawieniem się niepożądanych objawów takich jak niewydolność oddechowa. W leczeniu bólów nowotworowych wykorzystywany w formie naklejanych na skórę plastrów.
• Petydyna – wykorzystuje się w leczeniu bólu nowotworowego jednak najczęściej jedynie w placówkach medycznych w leczeniu zamkniętym. Nie jest to substancja stosowana w przewlekłym leczeniu raczej podawana doraźnie. Działa około 10 razy słabiej niżeli morfina. Znajduje zastosowanie po zabiegach operacyjnych, w przypadku kolki nerkowej lub żółciowej.
• Pentazocyna – ma działanie 10 razy słabsze niż morfina i wykazuje niewielkie działanie przeciwbólowe w przypadku chorób nowotworowych. Wykorzystuje się ten lek jako substancję dodatkową, przy leczeniu innymi opioidami. Jednak jest to stosunkowo rzadka praktyka, gdyż najczęściej podnoszona jest dawka podstawowego leku, np. morfiny.

Wspomaganie niwelowania bólu

• Lignokaina – lek o działaniu miejscowo znieczulającym. Stosowany do wyłączenia bólu poprzez tzw. Blokadę nerwów obwodowych. Jego podawanie jest zakazane jeśli u pacjenta występuje guz rdzenia kręgowego lub OUN.
• Amitryptylina – wykorzystuje się ją w leczeniu bólu o charakterze przewlekłym w połączeniu z lekami o działaniu przeciwbólowym. Wykazuje działanie antydepresyjne, przeciwlękowe i uspokajające. Przyjmowanie jej na wieczór ułatwia pacjentom zasypianie.
• Kalcytonina – stosuje się ja przy stwierdzonych przerzutach do kości ma wówczas działanie przeciwbólowe oraz hamujące. Powoduje wytwarzanie endorfin w Ośrodkowym Układzie Nerwowym.
• Dexametazoln– lek należący do grupy kortykosterydów. Działa przeciwobrzękowo oraz przeciwzapalnie. Osłabia działanie leków dla cukrzyków. Jeśli poda się go ze znajdującymi się w pierwszej grupie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi może spowodować krwawienie z przewodu pokarmowego. Znajduje jednocześnie zastosowanie w przypadku wystąpienia przerzutów do mózgowia i związanego z tym obrzęku. Sprawdza się również w leczeniu nerwobóli.
• Karbamazepina – lek o dzianiu antydepresyjnym. Stosowany w leczeniu nerowbólów– działa hamująco na przewodzenie bodźców nerwowych. Przy przekroczeniu podstawowej dawki zwiększają się objawy niepożądane. Częste ich występowanie stwierdza się również u osób starszych. Zalecane jest podawanie leku w formie doustnej gdyż jego doodbytnicza forma wykazuje o 25% słabsze działanie. Lek uzupełniający o działaniu przeciwdrgawkowym. Stosowany jednocześnie w bólach określanych jako szarpiące, palące czy napadowe.
• Ketamina – lek uzupełniający może być stosowany tylko przez specjalistów medycyny paliatywnej. Podaje się podskórnie lub dożylnie. Ma zastosowanie w bólach niedokrwiennych, neuropatycznych, zapalnych wykazujących oporność na leczenie z zastosowaniem wysokich dawek morfiny.
• Bifosfoniany – wykorzystywany jest w przypadku pojawienia się przerzutów do kości oraz przy spowodowanym przez nie bólu. Hamując działanie osteoklastów zmniejsza resorpcje kości. Po zastosowaniu w połączeniu z niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi może dojść do uszkodzeń w obrębie nerek. Po połączeniu z kalcytominą lub kortykosteroidami może dość do hipokalcemii.

Inne sposoby leczenia bólu nowotworowego

• Chemioterapia – wykorzystuje się ją pośrednio do zniszczenia dolegliwości bólowych. Z pomocą stosowych substancji można doprowadzić bowiem do zmniejszenia objętości guza, wówczas spadnie poziom ucisku na sąsiednie unerwione tkanki, a co za tym idzie ból ustąpi.
• Radioterapia – wykorzystywana gdy pojawiają się przerzuty do kości lub gdy nowotwór nacieka na inne okoliczne struktury. Statystyki pokazują, że aż 50% chorych wykazuje znaczą poprawę po upływie dwóch tygodni regularnego leczenia, 75% po 4 tygodniach. Około 5% wszystkich pacjentów po pierwszych zabiegach wskazuje na pogorszenie, które ustępuje w miarę leczenia i pojawia się poprawa, osoby takie muszą mieć podawane dodatkowe leki o działaniu przeciwbólowym.
• Radioaktywny izotop strontu – podawane dożylnie. Stosuje w przypadku przerzutów do kości. W czasie 12 tygodni od momentu podania pacjentom izotopu aż 80% z nich wskazuje na niemal całkowite ustąpienie dolegliwości bólowych.

Najważniejsze zasady leczenia bólu nowotworowego

• Dopasowywanie odpowiedniego leku dla pacjenta opiera się o jego skuteczne działanie, zaś jego zmiana powinna nastąpić w momencie, kiedy ból pomimo podawania substancji znów staje się dokuczliwy, a co za tym idzie lek przestaje działać.
• Podawanie leków w regularnych odstępach czasowych, w celu utrzymania ich odpowiedniego stężenia w organizmie.
• Leczenie współistniejącej bezsenności.
• Zarówno dawki początkowe jak i kolejne muszą być indywidualnie dopasowywane do potrzeb pacjenta.
• Zapobieganie ubocznym objawom takim jak zaparcia.
• Forma w jakiej podawany jest lek nie powinna stanowić dodatkowego dyskomfortu dla osoby chorej, z tego powodu zaleca się przez skórną oraz doustną.
• Konieczne jest stałe kontrolowanie przebiegu leczenia.
• Zaleca się łączenie leków o różnych sposobach działania.
• Leki uzupełniające powinny być wykorzystywane zależnie od obecności konkretnych wskazań na każdym etapie leczenia.
• Za wskazane uznaje się łączenie leków o opóźnionym czasie działania z tymi o natychmiastowym.
• Nie zaleca się podawania leków o tym samym schemacie działania.