Czerniak złośliwy – objawy, leczenie i rokowania

Czerniak to nowotwór, który wywodzi się z komórek barwnikowych czyli melanocytów. Najczęstszym podłożem jego rozwoju jest skóra, jednak spotykany jest również na błonach śluzowych przewodu pokarmowego oraz gałce ocznej.

Z całą pewnością można stwierdzić, iż jest to rodzaj nowotworu, na który jesteśmy stale uwrażliwiani przez specjalistów i sama jego nazwa wywołuje w nas swoisty lęk. Dlaczego? Wynika to z faktu, iż komórki melanocytowe łatwo ulegają zezłośliwieniu i w krótkim czasie mogą spowodować przerzuty – nawet odległe, które dają kiepskie rokowania.

Nie oznacza to jednak, iż ten rak skóry stanowi wyrok. Wszystko uzależnione jest od stopnia zaawansowania choroby oraz tego jak szybko zostanie on wycięty. Z tego powodu powinniśmy skrupulatnie przyglądać się swojej skórze aby w porę zauważyć niepokojące zmiany i udać się z nimi do dermatologa.

Przyczyny/czynniki ryzyka raka skóry

  • Występowanie czerniaka w rodzinie – czynnik genetyczny,
  • Występowanie na ciele plam soczewicowatych,
  • Zespół znamion dysplastycznych,
  • Oparzenia słoneczne w młodym wieku,
  • Skłonność do występowania oparzeń słonecznych,
  • Fenotyp nordycki – czyli niebieskie tęczówki oczu, jasna karnacja oraz jasne lub rude włosy. Ten rodzaj urody predysponuje do oparzeń słonecznych, oraz różnego rodzaju uszkodzeń skóry związanych z działaniem słońca oraz promieni UV,
  • Intensywne opalanie się w solariach oraz na słońcu,
  • Występowanie na ciele dużej ilości znamion, w tym również takich w miejscach często podrażnianych przez ubrania oraz znamion wrodzonych,
  • Liczne piegi na ciele,
  • Najczęściej chorują osoby w średnim wieku,
  • Choroba częściej spotykana jest u kobiet jednak u mężczyzn wyróżnia się znacząco cięższym przebiegiem.

Objawy czerniaka

  • Zmiana wyglądu istniejącego znamienia – koloru, kształtu, rozmiaru, granic, występowanie pieczenia, świądu lub krwawienia w jego obrębie,
  • Pojawienie się nowych znamion – jeśli na do tej pory czystej skórze pojawiają się nowe znamiona i mają nieregularny kształt, nierównomierne zabarwienie, czerwoną obwódkę to powinno się pokazać je lekarzowi – może to być objaw czerniaka.
Czerniak
Czerniak – rak skóry. Źródło: Wikipedia

Kryteria rozpoznawcze

Lekarz oglądając nasze znamiona w szczególności zwróci uwagę na podstawowe wytyczne dotyczące zmian w jego obrębie. Nazwa czerniak, nie oznacza, że choroba musi wyróżniać się czarnym zabarwieniem. Może on być czerwony, szary, ciemnoniebieski lub cielisty. Wszelkie zmiany na skórze w obrębie popularnych pieprzyków, które mogą być niepokojące określane są skrótem ABCD:

A – czyli asymetria, jeśli Twoje znamię do tej pory miało kulisty jednolity kształt, a nagle zmieniło się w nieregularny i asymetryczny to stanowi to istotną podstawę do wizyty u specjalisty.

B – czyli brzegi, zewnętrzna część znamienia charakteryzuje się nierównością, nieregularnością lub są one postrzępione, to również mogą być powody do niepokoju.

C– czyli kolor. Jeśli znamię zmienia swoje zabarwienie w jakikolwiek sposób to należy pokazać je lekarzowi. Może stać się ciemniejsze, jaśniejsze lub w obrębie jednego pojawiają się rożne, nierówne zabarwienia.

D – rozmiar. Jeśli występujące na Twoim ciele znamiona są większych rozmiarów to powinien obejrzeć je lekarz. Zaleca się dokładne przebadanie każdego, którego średnica przekracza 6 mm.

Zaawansowany czerniak
Zaawansowany nowotwór skóry. Źródło: Wikipedia

Rodzaje czerniaka

Specjaliści mówią o 60 znanych obecnie odmianach czerniaka. Choroba ta najpowszechniej rozwija się na podłożu tzw. pieprzyków czyli znamion barwnikowych.

Jednak może wystąpić również na skórze, która do tej pory nie była w żaden sposób zmieniona. W większości przypadków znany jest genotyp nowotworu u pacjenta, co znacząco ułatwia podjęcie skutecznego leczenia.

Najpowszechniejsze są cztery odmiany czerniaka:

  • Czerniak wywodzący się z plam soczewicowatych – to rodzaj stosunkowo łagodny. Pojawia się on zwykle u osób starszych, a za podstawowy objaw jego zezłośliwienia uważa się pojawienie się wyczuwalnych guzków w obrębie plamy.
  • Czerniak szerzący się powierzchownie – powstaje z płaskich znamion, które nie posiadają owłosienia. Najczęściej dotyka kobiety w średnim wieku, a jego rozwój jest bardzo powolny.
  • Czerniak bezbarwnikowy – wyróżnia go odbieranie komórkom melanocytowym możliwości wytwarzania barwnika skóry – melaniny. Jest silnie złośliwy.
  • Czerniak guzkowy – występuje w takich lokalizacja jak plecy, skóra głowy czy kark. Jego wzrost jest bardzo szybki, w jego obrębie pojawia się owrzodzenie. Ten rodzaj pojawia się najczęściej u panów i w krótkim czasie powoduje pojawienie się przerzutów.

Profilaktyka

Nie od dziś wiadomo, iż niemal w przypadku każdego znanego nowotworu wczesne wykrycie daje ogromne szanse na pełne wyleczenie. Rokowania są najbardziej pomyślne w pierwszym stopniu choroby. Podobnie sprawa wygląda przy czerniaku.

Może on pojawić się u każdego z nas, wiec bardzo ważne są działania profilaktyczne dzięki którym może zostać szybko zdiagnozowany i usunięty bez większych problemów.

  • Samokontrola – samodzielne bądź wspólnie z bliską osobą warto oglądać regularnie skórę na swoim ciele i obserwować czy w obrębie istniejących zmian nie pojawiają się jakiekolwiek niepokojące odstępstwa.
  • Rozsądne wystawianie się na działanie promieni słonecznych – działania słońca nie unikniemy całkowicie, a poza tym dzięki niemu nasz organizm syntezuje witaminę D, wiec jest ono nam również bardzo potrzebne. Mowa tutaj o rozsądku. Unikajmy poparzeń słonecznych i co najważniejsze chrońmy przed nimi nasze dzieci! Jak to zrobić? Unikajmy bezpośredniego wystawiania się na działanie słońca w porze letniej w godzinach 10-14 kiedy są one najsilniejsze. Nawet w lekko pochmurny dzień możemy się poparzyć. Zawsze stosujmy kremy z wysokimi filtrami. Nie opalimy się mniej bo uzależnione to jest od możliwości naszej skóry a nie od kremu, którego zadaniem jest ochrona przed szkodliwym działaniem. Raz na dwie godziny odnawiajmy warstwę kremu na skórze, a jeśli kąpiemy się w jeziorach, morzu to nawet częściej.
  • Solarium – działanie sztucznego światła pod kontrolą lekarza sprawdza się w leczeniu niektórych schorzeń jak np. łuszczyca. W porze jesienno – zimowej krótkie seanse mogą poprawić nastrój i zapobiec chandrze i rozwojowi depresji. Wszystko jednak z umiarem. Długie leżenie i nastawienie na mocną opaleniznę nie jest dla nas korzystne.
  • Osoby, które mają jasną karnację lub wiele znamion na ciele powinny całkowicie unikać słońca lub solarium a wychodząc z domu zaleca się im stosowanie tzw. brokerów, które stanowią pełną barierę dla promieni.

Czas, czas

Jak już pisaliśmy wyżej czas jest ważnym elementem w skutecznym leczeniu czerniaka (im wcześniej wykryjesz rak skóry tym większe szanse na wyleczenie). Nowotwór ten ma duże zdolności to szybkiego tworzenia przerzutów i rozprzestrzeniania się na okoliczne tkanki. Powstawać mogą:

Przerzuty miejscowe:

  • Satelitarne – ulokowane w najbliższym sąsiedztwie guza pierwotnego,
  • Tranzytowe –ulokowane na przebiegu naczyń chłonnych,
  • Do węzłów chłonnych – zlokalizowanych w najbliższym sąsiedztwie guza.

Przerzuty odległe występują najczęściej w płucach, wątrobie, mózgu oraz kościach.

Największa ilość przerzutów uwidacznia się po 1-2 latach od momentu zachorowania – jest to tzw. szczyt przerzutów. W nielicznych przypadkach zdarza się jednak również iż pojawiają się przerzuty późne, dopiero po upływie 5-10 lat od momentu rozpoznania choroby.

Czerniak na twarzy
Czerniak na twarzy. Źródło: Wikipedia

Diagnostyka

Jeśli w obrębie znamienia na naszej skórze zauważymy jakąś zmianę lub coś pojawi się w do tej pory czystym miejscu koniecznie należy udać się do lekarza. Fachowiec pierwszego kontaktu najpewniej skieruje nas w pierwszej kolejności do dermatologa lub onkologa.

Lekarz wizualnie oceni wygląd skóry, może również dokonać badania za pomocą urządzenia optycznego o nazwie – dermatoskop.

dermatoskop
Przyrząd do badania znamion – dermatoskop. Źródło: Wikipedia

Jeśli znamię budzi jakiekolwiek wątpliwości czy istnieje ryzyko, że z czasem rozwinie się z niego zmiana rakowa to lekarz zaleci jego usunięcie wraz z zapasem zdrowej tkanki i odesłanie do badania histopatologicznego.

Całkowicie zakazane jest wykonywanie biopsji lub innych zabiegów, które powodują usunięcie jedynie części komórek ze znamienia w celu przeprowadzenia badań, gdyż taka ingerencja może spowodować szybsze namnażanie się komórek rakowych.

W sytuacji gdy badanie histopatologiczne potwierdzi występowanie czerniaka konieczne jest przeprowadzenie USG okolicznych węzłów chłonnych, które ma uwidocznić ich ewentualne powiększenie i obecność przerzutów.
Jeśli badania potwierdzą wystąpienie przerzutów do węzłów chłonnych należy usunąć wszystkie znajdujące się w okolicy guza pierwotnego.

Czerniak na stopie
Czerniak na stopie. Źródło: Wikipedia

Leczenie czerniaka

Leczenie czerniaka obejmuje przede wszystkim wycięcie zmiany wraz z zapasem zdrowej tkanki. Jeśli stwierdzana jest obecność przerzutów do węzłów chłonnych usuwa się również wszystkie okoliczne. W sytuacji natomiast gdy badania wskazują na obecność mikroprzerzutów do węzłów lekarze decydują o wycięciu wszystkich lub jedynie najbliższych zmianie.

Jeśli choroba została późno wykryta, a co za tym idzie leczenie rozpoczęło się w jej zaawansowanej fazie zwykle konieczne jest wdrożenie leczenia pomocniczego poza operacją.

Stosuje się:

Chemioterapię – w przypadku czerniaka wykorzystuje się ją jedynie jako leczenie uzupełniające po operacji. Lekarze decydują się na jej podanie jedynie w sytuacji zaawansowanego czerniaka, gdy może ona złagodzić objawy nowotworu.

Immunoterapię – jej skuteczność w przypadku czerniaka jest niska nawet przy zastosowaniu metody skojarzonej z chemioterapią.

Radioterapie – wykorzystuje się jako leczenie uzupełniające po operacji, również gdy zachodzi podejrzenie iż nie zostały usunięte wszystkie komórki rakowe. Stosuje się ją także jeśli pacjent nie zgadza się na leczenie operacyjne lub jest ono z różnych przyczyn niemożliwe. Stanowi jednocześnie formę leczenia paliatywnego jeśli pojawiają się przerzuty do kości.

Terapia celowana – ma związek z odkryciem mutacji genu BRAF. Terapia taka jest ukierunkowana molekularnie, polega na niszczeniu niewłaściwego białka. Dotychczasowe badania wskazują na jej stosunkowo wysoką skuteczność w leczeniu czerniaka. Działanie tego nowego leku można określić jako zaprogramowaną śmierć komórek nowotworowych.

Rokowania

W przypadku czerniaka rokowania uzależnione są od stopnia zaawansowania choroby w momencie, gdy zostanie ona wykryta. Jeśli już na I etapie to wyleczalność sięga 90-100%.