Rak jelita grubego – objawy, leczenie i rokowania

Rak jelita grubego uznawany jest za niezwykle niebezpieczne schorzenie. Zajmuje drugie miejsce w Europie pod względem ilości zachorowań – każdego roku wykrywanych jest aż około 400 tysięcy nowych przypadków. Niestety więcej jak połowa diagnozowana jest zbyt późno aby można było mówić o skutecznym leczeniu.

Po wykryciu raka jelita grubego przeżywalność pięciu lat nie przekracza w Polsce 28%, w Europie 50%, zaś w Stanach Zjednoczonych 80%. Na podstawie tych statystyk uznaje się go za jeden z najgroźniejszych i najbardziej zabójczych nowotworów.

Choroba może mieć różny przebieg, w zależności od tego w której części jelita umiejscowi się guz pierwotny. Do najczęstszych lokalizacji zalicza się okrężnicę oraz odbytnicę. Jego narastanie może się odbywać we wnętrzu jelita poprzez powstawanie polipowatego tworu jak również w kierunku otaczających tkanek zewnętrznych. Następnie powstają przerzuty poprzez naczynia krwionośne oraz chłonne. Najczęściej występują wątrobie, jajnikach, płucach, mózgu, nadnerczach oraz kościach.

Początkowe stadia choroby zwykle nie dają specyficznych objawów, zaś te które się pojawiają są przez nas bagatelizowane. W związku z tym na wizytę w gabinecie lekarskim decydujemy się dopiero w momencie, gdy dolegliwości stają się nie do wytrzymania. Wówczas może się okazać iż nowotwór przybrał formę wysokiego zaawansowania klinicznego i jego skuteczne leczenie jest bardzo trudne lub nawet niemożliwe. Rak jelita grubego potrafi rozwijać się w sposób utajony nawet przez okres 10 lat, dlatego dla naszego życia i zdrowia tak ważne są badania profilaktyczne i nie pomijanie żadnych dolegliwości.

Przyczyny/ czynniki ryzyka

  • Przewlekłe, trwające wiele lat wrzodziejące zapalenie okrężnicy,
  • Narastające miejscowo polipy – łagodne gruczolaki,
  • Niewłaściwa dieta – spożywanie niewielkiej ilości warzyw i owoców, dużej ilości tłuszczów oraz czerwonego mięsa, jedzenie tylko białego pieczywa,
  • Występowanie nowotworów u najbliższych krewnych,
  • Często występujące i utrzymujące się przez wiele dni zaparcia,
  • Otyłość,
  • Wiek 45-70 lat.

Objawy raka jelita grubego

To jakie objawy wystąpią może być uzależnione od umiejscowienia oraz stopnia zaawansowania nowotworu.

  • Ciemny stolec,
  • Stolec zmieszany z krwią,
  • Odczuwanie bólów w okolicy prawego podbrzusza,
  • Wyczuwalny guz w badaniu fizykalnym w prawej części podbrzusza,
  • Anemia,
  • Odczuwanie bólów w centralnej części podbrzusza,
  • Występowanie na zmianę biegunek oraz zaparć,
  • Nieregularne pory wypróżnień,
  • Występowanie jasnoczerwonej krwi na wierzchu stolca,
  • Wzdęcia,
  • Kolki,
  • Ołówkowaty, wąski stolec,
  • Poczucie niecałkowitego wypróżnienia,
  • Uogólnione bóle brzucha,
  • Bolesność krocza,
  • Występowanie kolki jelitowej połączonej z potrzebą wypróżnienia,
  • Krwawienie z odbytu,
  • Zaparcia spowodowane zwężeniem odbytu przez nowotwór, w stadiach zaawansowanych może wystąpić również niedrożność,
  • Osłabiona sprawność,
  • Spadek masy ciała,
  • Zmieniony kształt stolca,
  • Gorączka,
  • Chroniczne zmęczenie,
  • Nudności,
  • Wymioty,
  • Utrudnione przełykanie.
Rak jelita grubego
Obraz endoskopowy raka jelita grubego. Źródło – Wikipedia

Diagnostyka

  • Test na obecność krwi utajonej – to pierwsze z zalecanych badań. Nie ma konieczności wizyty u lekarza, wystarczy prosty test nabyć w aptece i wykonać w domu. Po poradę udajemy się dopiero w momencie gdy wynik będzie pozytywny. Ważne jest również obserwowanie własnego stolca.
  • Per rectum – badanie wykonywane przez odbytnicę. Lekarz przeprowadza palpacyjne badanie ścian odbytu, oceniając ich stan. Sposób ten daje możliwość wykrycia źródła krwawienia oraz ewentualnych guzów nowotworowych. Badanie to powinno być wykonywane rutynowo w czasie wizyt lekarskich osobom, które przekroczyły 45 rok życia.
  • Kolonoskopia – badanie wykonywane z zastosowaniem endoskopu. Specjalista ogląda jelito na całej jego powierzchni, ma również możliwość pobrania tkanki do badania jak i usunięcia zlokalizowanego gruczolaka. Osoby, które ukończyły 50 rok życia mają możliwość wykonania tego badania bezpłatnie. Konieczne jest jedynie wypełnienie ankiety i umówienie się w odpowiedniej pracowni.
  • Wlew doodbytniczy – do jelita przez odbyt wlewa się płynny kontrast oraz wprowadza powietrze, następnie wykonuje się serie zdjęć RTG. Daje to możliwość obejrzenia całej powierzchni jelita.
  • Anoskopia – rzadko wykonywane badanie końca odbytnicy i odbytu,
  • Rektoskopia – rzadko wykonywane badanie odbytnicy.

Badania pomocnicze przed zakwalifikowaniem do leczenia:

  • USG jamy brzusznej,
  • Tomografia komputerowa jamy brzusznej,
  • Podstawowe badania krwi,
  • Badanie krwi z oznaczeniem markera CEA,
  • Badanie krwi, które oceni prawidłowe funkcjonowanie nerek oraz wątroby,
  • RTG klatki piersiowej.

Przygotowanie do kolonoskopii

Aby odpowiednio przygotować się do tego badania konieczne jest całkowite opróżnienie jelit z zalegających mas kałowych.

W tym celu stosuje się dwie metody:

  • 3-dniowa ścisła dieta – jest to metoda polecana osobom starszym lub przewlekle chorym, gdyż jest dość łagodna dla organizmu.
  • 24-godzinne oczyszczanie – bardziej radykalna metoda oczyszczania. Polecana najczęściej młodym, zdrowym osobom. Przez ten czas pacjent pije jedynie płyny i zażywa silne środki przeczyszczające – rano oraz wieczorem.

Obie metody należy zakończyć lewatywą, która trwa aż do chwili gdy z jelit przestają wydobywać się jakiekolwiek zanieczyszczenia.

Pacjenci wskazują na niewielki stopień bolesności badania. Odczuwalny jest natomiast spory dyskomfort, który występuje w wyniku tłoczenia dużych ilości powietrza do jelita. Osoba, poddawana badaniu rozbiera się od pasa w dół i układa na lewym boku.

Specjalista wprowadza przez odbyt głowicę kolonoskopu zwilżoną żelem i lekko popychając ogląda ścianki jelita. Poznawanie wyników odbywa się na bieżąco w trakcie krótkiego, kilkunastominutowego badania, jak również pacjent otrzymuje go w wersji pisemnej.

Jest to bezpieczne badanie, które może być powtarzane w niewielkich odstępach czasowych.

Leczenie raka jelita grubego

W leczeniu raka jelita grubego wykorzystywane są trzy znane metody – operacja, radioterapia oraz chemioterapia.

Każdy pacjent jest traktowany indywidualnie w związku z tym poszczególne dawki leków, zakres operacji czy ewentualne łączenie form terapeutycznych i wykorzystanie leczenia skojarzonego uzależniane są od konkretnego przypadku.

Każda z wymienionych metod może być stosowana samodzielnie jak również z połączeniu z jedną z pozostałych lub z obiema w różnej kolejności.

Często leczenie ulega modyfikacji już w trakcie trwania, ponieważ np. okaże się iż pacjent ma alergię na podany farmaceutyk i konieczne jest podanie innego. Lekarz nie może również skupiać się jedynie na podstawowej widocznej zmianie gdyż, w większości przypadków komórki rakowe obecne są również w okolicznych naczyniach krwionośnych, mięśniach oraz węzłach chłonnych.

Co wpływa na wybór metody leczenia?

  • Ogólny stan pacjenta,
  • Stopień zaawansowania nowotworu,
  • Obecność istotnych chorób towarzyszących,
  • Wiek pacjenta,
  • Umiejscowienie zmiany nowotworowej,
  • Wyniki wykonanych badań.

Leczenie operacyjne

Operacja stanowi główną metodę leczenia nowotworu jelita grubego. Jej rodzaj oraz zakres uzależniony jest od umiejscowienia guza. Im bliżej końcowego odcinka odbytnicy jest zlokalizowany tym większe prawdopodobieństwo, że możliwe będzie usunięcie guza wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi przy jednoczesnym zachowaniu ciągłości jelita, co oznacza, że stolec nadal będzie oddawany „zwykłą” drogą.

Jeśli natomiast guz znajduje się głębiej to zachowanie ciągłości jelita może okazać się niemożliwe. Wówczas koniecznością staje się wykonanie tzw. stomii czyli sztucznego odbytu. U niektórych pacjentów po jakimś czasie pojawia się możliwość przywrócenia ciągłości jelit i usunięcia stomii.

Po obydwu rodzajach operacji pacjenci w bardzo krótkim czasie odzyskują pełna sprawność. Ich powrót do aktywnego życia i do pracy nie jest niczym ograniczony. Jeśli założona została stomia to z pewnością stanowi ona pewną uciążliwość jednak nie powoduje, że ktoś staje się kaleką. Pomimo tej niedogodności możliwe jest nadal pełne korzystanie z życia.

Jeśli choroba zostaje zdiagnozowana zbyt późno zabiegi chirurgiczne wykorzystywane są również jako forma leczenia paliatywnego, mającego podnieść komfort życia pacjenta. Guz może zwężać światło jelita utrudniając lub uniemożliwiając wypróżnianie. Aby złagodzić dolegliwości wykonuje się stomię połączoną z całkowitym bądź częściowym usunięciem odbytu.

Radioterapia

Jest to rodzaj leczenia skoncentrowany na miejscu nowotworu. Polega na naświetlaniu miejsc na ciele, w których występował guz promieniowaniem jonizującym. Radioterapię łączy się zwykle z leczeniem operacyjnym bądź chemioterapią.

Najczęściej jej celem jest zniszczenie komórek nowotworowych, które mogły pozostać w tym rejonie po wykonanym zabiegu operacyjnego. Czas trwania zabiegów oraz ilość naświetlań uzależniona jest od indywidualnego planu leczenia danego pacjenta. Możliwe jest planowanie zabiegów zajmujących od 1 do 7 tygodni.

Chemioterapia

Są to zabiegi polegające na podaniu cytostatyków. Wprowadzane są do organizmu pacjenta dożylnie, w ściśle określonych seriach, we właściwych odstępach czasu, mogą to być np. 3 tygodnie. Jej zadaniem jest niszczenie komórek nowotworowych. Ochrania narządy odległe od pierwotnego nowotworu przed powstaniem dalekich przerzutów. Często wykorzystywana jako leczenie wspomagające po operacji jak również jako forma leczenia paliatywnego.

Profilaktyka

  • Usuwanie pojawiających się polipów jelit,
  • Leczenie stanów zapalnych jelit,
  • Ograniczenie spożywania czerwonego mięsa,
  • Spożywanie większej ilości warzyw oraz owoców,
  • Spożywanie pieczywa gruboziarnistego,
  • Spożywanie ciemnego ryżu,
  • Spożywanie produktów bogatych w wapń,
  • Zastępowanie potraw smażonych gotowanymi, pieczonymi lub duszonymi,
  • Ograniczenie spożycia alkoholu,
  • Zaprzestanie palenia tytoniu,
  • Regularne wykonywanie badań profilaktycznych w szczególności u osób znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia nowotworu jelita grubego,
  • Unikanie otyłości, utrzymywanie prawidłowej wagi ciała,
  • Dbanie o codzienny wysiłek fizyczny.

Rokowania

Uzależnione są od stopnia zaawansowania choroby nowotworowej czyli tego jak szybko zostanie ona zdiagnozowana. Im wcześniejsze rozpoznanie tym bardziej optymistyczne prognozy dotyczące wyleczenia.

I stopień – 70-90% chorych przeżyje 5 lat,

II stopień – 63-72% chorych przeżyje 5 lat,

III stopień – 46-55% chorych przeżyje 5 lat,

IV stopień – 12-17% chorych przeżyje 5 lat.

Choroba wyróżnia się wysokim ryzykiem nawrotów, w szczególności zauważalnym u osób, u których wykryta została w II i III stopniu zaawansowania. Ma to duże znaczenie dla rokowań oraz możliwości całkowitego wyleczenia.

Zalecenia żywieniowe

W trakcie leczenia raka jelita grubego oraz bezpośrednio po nim pacjentów obowiązują ścisłe zalecenia żywieniowe.

Zakazane jest spożywanie:

  • Ziemniaków, które mogą wywoływać wzdęcia,
  • Cukru, konfitur, dżemów – mogą powodować wzdęcia oraz kolki,
  • Wędzonych ryb oraz wędzonych wędlin,
  • Razowego, ciemnego pieczywa,
  • Tłustych ciast – kruche, z kremem, francuskie,
  • Świeżych ciast drożdżowych,
  • Ciast z dodatkiem proszku do pieczenia,
  • Tłuszczów zwierzęcych – tłuste wędliny, smalec, tłuste mięsa,
  • Konserw – z wyjątkiem tych wytwarzanych dla dzieci,
  • Gruszek, owoców wielkopestkowych, winogron,
  • Serów dojrzewających,
  • Twardych serów,
  • Tłustej śmietany,
  • Przypraw – pieprzu, papryki, ketchupu, octu, musztardy,
  • Warzyw – kalafior, por, cebula, kapusta, brokuły, ogórki, fenkuł, groch, rzodkiewka, fasola, orzechy, grzyby,
  • Mocna herbata,
  • Kawa ziarnista,
  • Produkty pieczone na tłuszczu.

Dozwolone jest spożywanie:

  • Masło nieprzesmażane – surowe,
  • Nie całkowicie świeże jasne pieczywo,
  • Nie całkowicie świeże ciasto drożdżowe,
  • Suchary,
  • Biszkopty,
  • Pieczone w folii ryby,
  • Chude, duszone, grillowane mięso, drób bez skóry, galaretki i pasztety drobiowe,
  • Grysik,
  • Makarony,
  • Biały ryż,
  • Do pieczywa duszone mięso na zimno zamiast wędlin,
  • Jabłka, banany, kiwi, cytrusy,
  • Szpinak, marchew, seler, buraki, pietruszka, pomidory bez skóry,
  • Przyprawy – sól,
  • Zioła –cząber, bazylia, tymianek, czosnek,
  • Soki owocowe – burakowy, marchwiowy, pomidorowy (bez cukru),
  • Kefir, kwaśne mleko, maślanka, jogurt,
  • Białe sery, budynie,
  • Herbata miętowa,
  • Kawa rozpuszczalna,
  • Słaba herbata.

Ważne – to warto zapamiętać!

  1. Co roku w Polsce diagnozuje się aż około 12 tysięcy nowych przypadków raka jelita grubego, jednocześnie notuje się aż 8,5 tysiąca zgonów wywołanych tą chorobą rocznie.
  2. Rak jelita grubego zwykle rozwija się z polipów, które tworzą się w tym narządzie. Od momentu ich powstania, do czasu gdy stają się nowotworem złośliwym upływa aż 10 lat w tym czasie można je usunąć w czasie kolonoskopii i nie dopuścić do rozwoju raka.
  3. Nowotwór jelita grubego przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów.
  4. Jest to choroba równie częsta u obu płci.
  5. Aż 90% wszystkich przypadków dotyczy osób , które przekroczyły 50 rok życia.