Jak zdiagnozować raka trzustki? Wykrywanie cichego zabójcy

Rak trzustki jest powszechnie nazywany cichym zabójcą. Wynika to z faktu, iż bardzo często wykrywany jest dopiero w momencie, gdy jego stadium zaawansowania jest wysokie, a wyleczenie nie możliwe. Rozrost guza u 80-90% pacjentów w momencie postawienia diagnozy jest tak znaczny, że jego całkowite usunięcie jest niewykonalne.

Z jakimi objawami chory na raka trzustki najpowszechniej zgłasza się do lekarza?

Początkowe fazy choroby przebiegają najczęściej bezobjawowo, przez co pozostaje ona długi czas w ukryciu i stopniowo się rozwija. Pośród głównych objawów, które skłaniają pacjentów do wizyty u lekarza znajdują się bóle brzucha, spadek masy ciała, świąd skóry, zażółcenie skóry.

Pojawienie się powyższych objawów powinno w każdym przypadku skutkować rozpoczęciem szczegółowej diagnostyki.

Zadania diagnostyczne lekarza pierwszego kontaktu

Gdy pacjent zgłasza się z bólem brzucha konieczne jest w pierwszej kolejności przeprowadzenie dokładnego wywiadu medycznego. W czasie rozmowy określa się rodzaj bólu, czas rozpoczęcia dolegliwości, jego charakter i lokalizację. Lekarz powinien również uzyskać dokładne informacje dotyczące czynników ryzyka rozwoju raka trzustki, takich jak np. palenie tytoniu, rodzinne obciążenie chorobami nowotworowymi, i wszystkie objawy na jakie uskarża się chory.

Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie badania fizykalnego. W jego trakcie możliwie jest zaobserwowanie charakterystycznego zażółcenia skóry, wyczucie namacalnej masy w brzuchu, obrzęk węzłów chłonnych na szyi, wodobrzusze, obrzęki obwodowe czy spadek masy ciała.

Następnie pacjent kierowany jest na badania laboratoryjne oraz obrazowe jak również do lekarzy specjalistów na konsultacje. Najlepiej jeśli na taką wizytę uda się już z przygotowanym pakietem wykonanych badań.

Badania laboratoryjne w diagnostyce raka trzustki

W początkowych fazach rozwojowych raka trzustki wyniki badań laboratoryjnych są najczęściej prawidłowe lub pojawiają się niewielkie, nieznaczące odchylenia od normy, które nie skutkują postawieniem prawidłowej diagnozy.

W miarę rozwoju choroby pojawiają się odchylenia, które dają możliwość zaobserwowania:

• Niedokrwistości,
• Cholestazy – w badaniach świadczą o niej: hiperbilirubinemia sprzężona, a także zwiększona aktywność fosfatazy zasadowej (ALP) oraz gamma-glutamylotransferazy (GGTP). Cholestaza stwierdzana jest u połowy chorych.
• Hipoalbuminemia.

Nie istnieje marker nowotworowy, który byłby swoisty dla raka trzustki. U niektórych pacjentów z zaawansowanym złośliwym gruczolakorakiem trzustki występuje podwyższony poziom CA 19-9, jednak nie jest to normą. Podobnie zastosowanie znajdują CEA (antygen rakowo-płodowy) oraz AFP (alfafetoproteina). Jednak ich wykorzystanie ma charakter różnicowy i nie daje jednoznacznej odpowiedzi w kwestii diagnozy.

Badania obrazowe w diagnostyce raka trzustki

Brak możliwości postawienia jednoznacznej diagnozy na podstawie badania fizykalnego oraz badań laboratoryjnych sprawia, że chorzy z podejrzeniem nowotworu trzustki są najczęściej kierowani na badania obrazowe.

1. USG jamy brzusznej – nieinwazyjne i nieszkodliwe badanie, które powszechnie wykonywane jest przy podejrzeniu raka trzustki. Umożliwia ono wykrycie guza, który w większości przypadków jest lity i hiperechogeniczny w odróżnieniu do otaczającego go miąższu narządu. Jednakże prawidłowy wynik badania nie daje stuprocentowej pewności braku zmiany nowotworowej w obrębie trzustki.
2. Tomografia komputerowa jamy brzusznej – jest to jedno z ważniejszych badań w diagnostyce chorób nowotworowych trzustki. W większości postawienie właściwego rozpoznania wiąże się z koniecznością podania środka kontrastującego, bez niego bowiem struktura nowotworu zdaje się nie różnić od zdrowej części narządu. O schorzeniu mogą świadczyć szczegóły takie jak : odcinkowe poszerzenie przewodu trzustkowego, powiększenie gruczołu lub jego części, zatarcie zrazikowej budowy narządu, i w niektórych przypadkach martwica tkankowa. Po przyjęciu przez pacjenta kontrastu nowotwór na charakter hipodensyjny.
3. Ultrasonografia endoskopowa (EUS) – badanie przesiewowe w kierunku raka trzustki. Poprzez jamę ustną pacjenta wprowadza się endoskop zakończony aparatem USG. Daje to możliwość dokonania dokładnej oceny pobliskich węzłów chłonnych, jak również naczyń. Specjaliści wskazują na duże znaczenie tego badania w przypadku małych guzów. Podczas jego wykonywania nie ma natomiast sposobności do wykrycia przerzutów odległych. W czasie badania możliwe jest dodatkowo przeprowadzeni biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej, która da nam możliwość potwierdzenia diagnozy nowotworowej.
4. Cholangiopankreatografia endoskopowa wsteczna (ECPW/ ERCP) – Badanie to daje wysokie możliwości diagnostyczne. Ilość uzyskanych podczas jego przeprowadzenia informacji daje możliwość lepszego dostosowania leczenia. Jest to jednak badanie inwazyjne. W części zstępującej dwunastnicy umieszczany jest endoskop i poprzez brodawkę większą dwunastnicy wprowadza się cewnik. Za jego pośrednictwem możliwe jest wprowadzenie środka o działaniu kontrastującym do przewodu trzustkowego oraz dróg żółciowych. Równocześnie przeprowadza się pełną dokumentację radiologiczną. Dzięki zastosowaniu tego badania możliwa jest ocena brodawki Vatera i jej okolicy, uzyskanie pankreatogramu oraz cholaangiogramu, jak również wykonanie szczoteczkowania i pobranie próbki soku trzustkowego w celu wykonania badania cytologicznego. Procedura ta ma duże znaczenie w określaniu przyczyn żółtaczki w sytuacji gdy tomografia komputerowa ewidentnie wyklucza obecność guza. Metoda ta nie skutkuje określeniem stopnia zaawansowania raka jak również uzyskanie negatywnego wyniku nie daje całkowitej pewności iż nowotwór nie wystąpił.

Istnieje również grupa zdecydowanie rzadziej stosowanych badań obrazowych, których rola może również przyczynić się do wykrycia raka trzustki są to:

• Pozytonowa Tomografia Emisyjna (PET) – dzięki niej możemy uzyskać ważne informacje o stopniu rozprzestrzenienia się nowotworu. W wyniku dożylnego podania radioaktywnej glukozy możliwe staje się wykrycie odległych przerzutów lokalizujących się poza jamą brzuszną. Daje ona również możliwość wystąpienia miejscowego nawrotu nowotworu.
• Rezonans Magnetyczny (MR) oraz cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP) – dzięki zastosowaniu tych badań możliwe jest określenie stanu trzustki kompleksowo. Poznajemy jej kształt, wielkość, stan przewodu trzustkowego oraz żółciowego wspólnego jak również strukturę miąższu. Dają one również możliwość określenia stopnia naciekania guza trzustki na znajdujące się w pobliżu tętnice oraz żyły.
• Sonoelastografia czyli modyfikacja badania EUS – dzięki niej mamy możliwość obliczyć moduł elastyczności tkanek. Ta nowotworowa będzie najmniej elastyczna i zostanie ukazana w kolorze niebieskim. Natomiast zwłóknienia przybiorą kolor zielony, a prawidłowy miąższ narządu ukaże się w kolorze żółtym.

Duże zasługi i wagę przyznaje się metodom, które umożliwiają pobranie wycinków lub płynów w celu wykonania badań histopatologicznych.

Jedynym badaniem służącym do jednoznacznego zdiagnozowania raka trzustki jest biopsja. Można ją wykonać w różnorodny sposób. Diagnoza postawiona na bazie badań obrazowych jest prawdopodobna, więc zdarza się że z uwagi na czas lekarzom, w przypadku guzów operacyjnych zaleca jego usunięcie bez wcześniejszej biopsji.